ریخت شناسی خاوران نام? ابن حسام خوسفی بیرجندی با تکیّه بر نظریّ? پراپ

در ریخت شناسی (morphology) تأثیر محتوا بر ساختار و شکل ظاهری آثار و نیز تأثیر ساختمان اثر بر محتوا و مضمون مورد بررسی قرار می گیرد. ساختار هر اثر ارتباط تنگاتنگی با مضمون آن دارد به طوری که هر مفهومِ خاص در قالبی خاص گنجانده می شود. خاوران نامه، از حماسه های دینی قدیم شیعه است که موضوع اصلی آن داستان هایی است که از سفرها و حملات حضرت علی(ع) به سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر و ابوالمحجن و جنگ با قباد، پادشاه خاور زمین و امرای دیگری مانند تهماسپ شاه و جنگ با دیو و اژدها و امثال این وقایع حکایت می کند. با توجه به مطابقت ساختار داستان های خاوران نامه با تعریف خاصّ پراپ از قصّ? پریان، نگارندگان در این جستار کوشیده اند تا به شیوه ی توصیفی – تحلیلی الگویی که ابن حسام در سرایش داستان هایش به کار برده را مشخّص سازند و هم چنین شباهت ها و تفاوت های این الگو را با الگوی قصّه های پریان مقایسه و تحلیل نمایند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مثنوی حماسی- مذهبی خاوران نامه با وجود مذهبی بودن، بسیاری از کارکردهای خاصِّ قصّه های پریان را داراست و علاوه بر آن از کارکردهای دیگری که مختصِّ حماسه های مذهبی است، از جمله دعوت به دین، پذیرش دعوت، عدم پذیرش دعوت و... برخوردار است.